مقدمه مجموعه: درک طرحواره‌های درونی ما

Marya Sirous
6 days ago
3 min read

این مجموعه برای تمام کسانی است که می‌خواهند واکنش‌های احساسی و رابطه‌ای خود را بهتر درک کنند.لازم نیست کتاب‌های روان‌شناسی خوانده باشید؛ هر مقاله شما را گام‌به‌گام، با مثال‌های ملموس، زبانی ساده و تمرین‌هایی کاربردی برای زندگی روزمره همراهی می‌کند.

مقدمه مجموعه: درک طرحواره‌های درونی ما

هر انسان از دوران کودکی، شیوه‌ای منحصربه‌فرد برای درک جهان، دیگران و خود می‌سازد. این ادراک‌های عمیق—هم احساسی و هم شناختی—آن چیزی هستند که روان‌شناس جفری یانگ آن‌ها را طرحواره‌های ناسازگار اولیه (Early Maladaptive Schemas) می‌نامد.

این طرحواره‌ها ساختارهای پایدار ذهنی و هیجانی هستند که در تلاقی سرشت هیجانی ما—حساسیتی که با آن متولد می‌شویم—و پاسخ‌های محیط عاطفی ما شکل می‌گیرند: والدین، مراقبان، مربیان و اطرافیان مهم.

زمانی که یک یا چند نیاز اساسی هیجانی ما (عشق، امنیت، خودمختاری، بیان احساسات، دیده‌شدن، مرزهای سالم) به اندازه کافی برآورده نشود، باورهایی ناخودآگاه در ما شکل می‌گیرد، مانند:

«من دوست‌داشتنی نیستم.»
«باید کامل باشم تا پذیرفته شوم.»
«دیگران همیشه مرا ترک خواهند کرد.»

این طرحواره‌ها به عدسی‌های درونی تبدیل می‌شوند که از طریق آن‌ها تمام تجربیات خود را تفسیر می‌کنیم.

وقتی فعال می‌شوند، آنچه جفری یانگ حالت‌های طرحواره‌ای می‌نامد را فعال می‌کنند: حالت‌های خودکار احساسی و رفتاری مانند:

کودک آسیب‌پذیر،
والد منتقد،
محافظ فاصله‌گیر،
یا بزرگسال سالم.

یاد گرفتن تشخیص این حالت‌ها، نخستین گام برای بازپس‌گیری قدرت بر واکنش‌ها، احساسات و انتخاب‌های ماست.

نگاهی انسانی به درمان

درمان طرحواره‌ها فقط به کاهش رنج محدود نمی‌شود؛ هدف آن درمانی ساختاری و عمیق است.

این رویکرد از طریق رابطه درمانی، یک تجربه هیجانی ترمیم‌کننده فراهم می‌کند—فضایی که در آن نیازهای قدیمی بالاخره شنیده، درک و به شکلی سالم پاسخ داده می‌شوند.

هدف پاک کردن زخم‌ها نیست، بلکه بازآموزی بخش‌های درونی ماست—با قاطعیت، شفقت و صبوری.

طرحواره‌های ما نقص نیستند؛ آن‌ها راهبردهای بقا‌ی هیجانی هستند که دیگر کارآمد نیستند.

شناخت آن‌ها، عملی از مهربانی با خود است.تغییر دادنشان، عملی از مسئولیت‌پذیری است.

پنج حوزه اصلی طرحواره‌ها

جفری یانگ ۱۸ طرحواره اساسی را شناسایی کرده است که در پنج حوزه طبقه‌بندی می‌شوند. این حوزه‌ها بازتاب زخم‌های اصلی دوران کودکی و راهبردهای سازگاری ما هستند.

حوزه ۱: گسست و طرد

زخم‌های عمیق ناشی از کمبود عشق، ثبات یا پذیرش بی‌قیدوشرط.

رهاشدگی / بی‌ثباتی – «دیگران در نهایت مرا ترک می‌کنند.»
بی‌اعتمادی / سوءاستفاده – «اگر اعتماد کنم، آسیب می‌بینم یا تحقیر می‌شوم.»
محرومیت هیجانی – «هیچ‌کس واقعاً برای من نخواهد بود.»
انزوای اجتماعی / بیگانگی – «من متفاوت هستم، به جایی تعلق ندارم.»
نقص / شرم – «اگر مرا واقعاً بشناسند، طردم می‌کنند.»

حوزه ۲: خودمختاری و عملکرد آسیب‌دیده

دشواری در احساس توانمندی، استقلال یا امنیت در جهان.

وابستگی / ناتوانی – «به‌تنهایی از پس زندگی برنمی‌آیم.»
آسیب‌پذیری نسبت به خطر – «حتماً اتفاق وحشتناکی خواهد افتاد.»
درهم‌تنیدگی / خودِ رشدنیافته – «برای وجود داشتن باید به دیگران بچسبم.»
شکست – «محکوم به شکست هستم.»

حوزه ۳: مرزهای آسیب‌دیده

دشواری در کنترل خود یا رعایت مرزها.

استحقاق / بزرگ‌منشی – «من خاص هستم؛ قوانین شامل من نمی‌شود.»
خودکنترلی / خودانضباطی ناکافی – «نمی‌توانم خودم را مهار کنم.»

حوزه ۴: جهت‌گیری به سوی دیگران

تمرکز افراطی بر نیازها یا تأیید دیگران، به بهای نادیده گرفتن خود.

اطاعت – «برای از دست ندادن دیگران باید تسلیم شوم.»
فداکاری افراطی – «همیشه باید دیگران را مقدم بدانم.»
تأییدطلبی / جلب توجه – «اگر تحسین نشوم، ارزشی ندارم.»

حوزه ۵: گوش‌به‌زنگی و بازداری افراطی

زندگی تحت سلطه ترس، معیارهای سخت‌گیرانه یا سرکوب احساسات.

منفی‌گرایی / بدبینی – «همیشه قرار است اتفاق بدی بیفتد.»
بازداری هیجانی – «نباید احساساتم را نشان دهم.»
معیارهای سخت‌گیرانه / کمال‌گرایی – «باید کامل باشم تا شایسته عشق باشم.»
تنبیه‌گری – «اشتباهات باید تنبیه شوند، نه بخشیده.»

دعوتی به دگرگونی

در این مجموعه، قصد دارم نگاه و تجربه بالینی خود را به اشتراک بگذارم و دقت علمی این مدل را با بعد انسانی و زنده رابطه درمانی پیوند دهم.

هر مقاله دعوتی است برای دیدن، فهمیدن و دگرگون کردن این طرحواره‌ها—نه به‌عنوان نقص، بلکه به‌عنوان داستان‌های قدیمی که می‌توان آن‌ها را دوباره نوشت.

زیرا وقتی یاد می‌گیریم به بخش‌های زخمی خود گوش دهیم، والدهای درونی‌مان را آرام کنیم و بزرگسال سالم خود را تقویت نماییم، می‌توانیم عقل و دل را آشتی دهیم و با آزادی، آگاهی و آرامش بیشتری زندگی کنیم.

اگر خود را در این طرحواره می‌بینید و می‌خواهید از آن رها شوید، شما را دعوت می‌کنم برای یک جلسه شخصی وقت رزرو کنید:www.e-coach.fr/book-online